کد مطلب:3430 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

آيا بايد بديها را تحمل كنيم، يا اين كه با آنها مبارزه نماييم، در صورتي كه مبارزه را انتخاب كنيم، بايد با كوچكترين بديها با اطرافيان برخورد نماييم، در اين صورت همه را از خود رنجانيده خواهيم كرد، پس چه راهي را بايد انتخاب كرد؟

يكي از واجبات مهم اسلام امر به معروف و نهي از منكر است، بر هر مسلماني واجب است، در راه ترويج اخلاق و رفتار نيك و خير و تبليغ احكام اسلام كوشش كند، مردم را به وظايف ديني و كارهاي خوب آشنا سازد و با فساد و ظلم و ستم مبارزه كند، از كارهاي زشت و حرام جلوگيري كند، اگر كسي را ديد كه بر خلاف احكام و دستورات خدا عمل ميكند، بدي آن كار را به او تذكر دهند و تا ميتواند جديت كند، جلو آن كار زشت را بگيرد.

در قرآن كريم، آيات متعددي دربارة امر به معروف و نهي از منكر وجود دارد كه شماري از آنها عبارتند از: آياتو 114 آلعمران، 71 و 112 توبه، 17لقمان و 41حج.

خداي متعال در آية 110 سورة آلعمران ميفرمايد: شما بهترين امتي هستيد كه براي مردم پديدار شدهايد; به كار پسنديده فرمان ميدهيد، تأمرون بالمعروف و از كار ناپسند باز ميداريد، و تنهون عن المنكر و به خدا ايمان داريد.... در آية 112 توبه آمده است: (آن مؤمنان) همان توبه كنندگان، پرستندگان، سپاسگزاران، روزهداران، ركوعكنندگان، سجدهكنندگان، وادارندگان به كارهاي پسنديده، بازدارندگان از كارهاي ناپسند، و پاسداران مقررات خدايند و مؤمنان را بشارت ده. در آية 17 سورة لقمان آمده است: لقمان، پسر خود را نصيحت، ميكند و ميگويد: اي پسر كوچك من! نماز را به پادارو به كار پسنديده وادار، و از كار ناپسند بازدار، و بر آسيبي كه بر تو وارد آمده است، شكيبا باش. اين ]حاكي[ از عزم ]و ارادة تو در[ امور است.

خداي بزرگ در آية 34 سورة نسأ، شيوة امر به معروف را بيان ميفرمايد:

در اين آيه، سلسله مراتبي در امر به معروف و نهي از منكر بيان شده است كه ابتدا از پند و نصيحت شروع ميشود و به صورت بياعتنايي، تنبيه ابتدايي و... تا مراحلي دشوار پيش ميرود. به عبارت ديگر، از آسانترين مرحله شروع ميشود و چنانچه لازم باشد تا سختترين مرحلة مجاز ادامه مييابد; البته اين سير كلي در امر به معروف و نهي از منكر است. امّا اين كه آسانترين مرحله و شيوههاي برخورد اوليه چيست و چگونه بايد اين كار را شروع كرد و بدان پرداخت، آياتي در قرآن وجود دارد كه آنها را بازگو ميكند.

1. خيرخواهي: آمر و ناهي بايد خيرخواه شخص نصيحت شونده باشد و چناچه در كلامو اگر بتواند در عملخيرخواهي خويش را بروز دهد، اثري به مراتب بيشتر خواهد داشت.

قرآن به نقل از پيامبر ميفرمايد: أُبَلِّغُكُم رِسَلَتِ ربّي و أنا لكم ناصِحٌ أمين; (اعراف،68) پيغامها و رسالتهاي پروردگارم را به شما ابلاغ ميكنم و همانا براي شما خيرخواهي امينم.

2. جدال احسن: قرآن ميفرمايد: ادْع إِلَيَ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالحِكمَة وَالمَوعِظَةِ الحَسَنَة وَجَدِلهُم بِالَّتِي هِي أَحْسَن...; (نحل،125) با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن، و با آنها به طريقي كه نيكوتر است، استدلال و مناظره نما. پروردگار تو از هر كسي بهتر ميداند كه چه كسي از طريق او گمراه شده و چه كساني هدايت يافتهاند.

حكمت، به معناي دانش و منطق و استدلال، و موعظه نيكو، استفاده از عواطف انسانهاست; چرا كه موعظه و اندرز، بيشتر جنبة عاطفي دارد كه با تحريك آن ميتوان به سرعت به نتيجه مطلوب رسيد. جدال احسن، در صورتي است كه حق، عدالت، امانت و صدق و راستي بر آن حكومت كند و از هر گونه جسارت، توهين، تحقير و... پرهيز شود.

3. صلابت در سخن: آمر و ناهي بايد در سخن خود قاطع باشد; البته در اغلب موارد قاطعيت با ملايمت و جدال احسن منافاتي ندارد.

4. تطابق قول و فعل: قول و فعل آمر و ناهي بايد مطابق هم باشد تا مصداق آيه شريفه 44، بقره قرار نگيرد كه ميفرمايد: أتأمرون الناس بالبرّ و تنسون أنفسكم; آيا مردم را به نيكي امر ميكنيد و خودتان را فراموش ميكنيد (خود آن را ترك ميكنيد)...

تطابق قول و فعل در راهنما و موعظه كننده از نظر روانشناسي بسيار مهم است. چه بسيار مواردي كه همين تطابق قول و عمل - بدون اين كه چيز ديگري ضميمه شود- خود موجب هدايت و ارشاد ديگران ميشود.

5. رهنمودهاي روانشناسي: روانشناسان، با استفاده از تجربه به نكاتي در زمينة هدايت و پرورش و چگونگي و راهبردهاي آن رسيدهاند كه آگاهي از آنها در پيشبرد تكريم شخصيت مخاطب مؤثر است. قبل از برخورد و نصيحت، ميتوان نكات مثبتي از اخلاق، درس، ورزش، و... را از مخاطب به زبان آورد و وي را به خاطر آن تمجيد كرد; آنگاه تذكر داد كه چنين شخصيتي (مثلاً در رتبه علمي و يا سطح ورزشي) شايسته نيست چنين كار ناپسندي را مرتكب شود و...

با توجه به مراحل امر به معروف و نهي از منكر، قهراً اگر اين واجب الهي به قصد خيرخواهي و جدال احسن، صورت پذيرد، در خيلي از افراد اين گونه نيست كه واكنش منفي و قهرآميز آنها مواجه شويم، بلكه واكنش مثبت آنها را به دنبال خواهد داشت، حتي گاهي با پي بردن به صداقت و حسن ظن او روابط آنها با او صميميتر ميگردد.